Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleabat bir düzen değildir. Haklar, cemiyet içre insanların cidden kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak bağırsakin vardır. Doğruluk değeri nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene katmak, sosyal dirimın gerçekleşmesini peylemek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin içinsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, pekâlâ gerçek kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içre insanların davranış ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her dem mümkündür. “İşte ahbaplık, âdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir dizge, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-huy ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru bağırsakin evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi bağırsakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgeniş fikir ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, cemiyet sözleşmesi, huy ve insanlar olarak belirten ufuklerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini peylemek maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve kanunların bütünüdür. Elan geniş bir tanılamamıyla ahbaplık, adalete yönelmiş sosyal evetşama düzenidir. Haklar Sözcük Fehvaı Haklar kelimesi Arapça “kazanç” kökünden hasılat ve kazanç kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazanç” kelimesinin çoğkoca “ah’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na bakarak ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk demeında da kullanılır. Uran Fehvaı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu bağırsakin hala doyurucu bir tanılamam strüktürlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen tanılamamı ise: “Mukannen bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içre ana olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri bahis meydan kısmına Özel Haklar, kişiler ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun çıbanlıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük tarafından güvenceye hileınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Haklar kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun boy bos hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde müşabih nitelikteki cümle durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar meydanında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bağırsakin kullanılır. Haklar düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek bağırsakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve tıngır cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, vurgun metres; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları kabil değişkin ahbaplık dallarında değişkin yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasi ufukleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir evetşama düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş içre bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Içtimai İhtiyaçların Huzurlanması) Hukukun tatbikî amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet içre canlı insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın strüktürsından kaynaklanan gereksinimlerinı içinlamaya çhileışır. Haklar bu fonksiyonu ile tevellüt, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni dirimın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın natürel strüktürsına ve bundan ileri mevrut gereksinimlerine tatminkâr sürdürmek zorundadır. Haklar önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de mecburdır; soylu erki gereksinimlara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile mukannen bir aranjman altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak gerçek kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanılamamıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sürdürmek üzere dü değişkin anlamda kullanılır. Doğruluk esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet demeında kişisel bir özelliği deyimler. Nüfus her dem haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni lütfetmek uğrunda ruzuşeb ve değkârmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mefhumı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık meydanında hukuki boy bos olarak kelam konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer bağırsakindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini bağırsakeren kurallar cümleü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve takmak durumunda bulunduğuna bakarak, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir boy bos niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini bağırsakerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lazım mevcut düzeni arkalamak, gerekse onu değkârtirmeyi meşrulaştırmak bağırsakin her dem adalete çıbanvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta içinmıza kurulu ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması gereken ahbaplık demeında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut ahbaplık düzenlerinin kendisine tatminkâr olup olmadığı açısından bir boy bos ve kıymetlendirme ölçüsü olabilir. Gine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve menfi içinlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Olağan olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşama uyacak, hem de bu sosyal dirimın amerikan barış içre sürebilmesi bağırsakin bir düzen görünümünü sağlamaya çhileışacaktır.